Γαλακτογένεση και Φυσιολογία της Γαλακτοφορίας

Η ανάπτυξη του μαζικού αδένα όπως έχουμε πει, ξεκινά από πολύ νωρίς. Από όταν η μέλλουσα μητέρα είναι ακόμα έμβρυο – και πρόκειται να γεννηθεί από τη δική της μητέρα. Η ανάπτυξη συνεχίζεται στην παιδική ηλικία μέχρι την εφηβεία. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπου πραγματοποιείται η πλήρης μορφολογική ανάπτυξη και και ωρίμανση του αδενικού επιθηλίου.

Η προετοιμασία των μαστών για τον μητρικό θηλασμό ξεκινά από την περίοδο της εγκυμοσύνης. Οι μαστοί μεγαλώνουν, οι θηλές προβάλλουν περισσότερο και η άλλως μεγαλώνει και παίρνει ακόμα πιο σκούρο χρώμα (αυτό βοηθά το νεογνό / βρέφος να την αναγνωρίσει ευκολότερα).

Αυτές οι αλλαγές οφείλονται στην αύξηση του αριθμού και του μεγέθους των κυττάρων που συντελλούν στην παραγωγή γάλακτος και το θηλασμό. Κατά το δεύτερο μισό της κύησης ξεκινά η παραγωγή πρωτογάλατος. Την διαδικασία αυτή που ξεκινάει κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης την ονομάζουμε γαλακτογένεση.

Για την καλύτερη κατανόηση του θηλασμού και της γαλακτοφορίας, αναφέρουμε ότι πριν την εδραίωση του θηλασμού, στον οργανισμό της μητέρας συμβαίνουν αλλαγές. Αυτές αφορούν την ικανότητα της μητέρας να παράγει γάλα και να θηλάζει το μωρό της. Η ικανότητα της μητέρας αυτή, ξεκινά να αναπτύσσεται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, με τη γαλακτογένεση.

Στο μηχανισμό αυτό της παραγωγής και έκκρισης μητρικού γάλακτος, πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν ορισμένες ορμόνες όπως η προγεστερόνη, τα οιστρογόνα, η προλακτίνη και η ωκυτοκίνη.

Στη διατήρηση του μητρικού θηλασμού επίσης παίζει πολύ σημαντικό ρόλο το αντανακλαστικό της εκροής γάλακτος.

Γαλακτογένεση

Συγκεκριμένα, η γαλακτογένεση ξεκινά από το δεύτερο μισό της εγκυμοσύνης, ακολουθείται από την εδραίωση της γαλουχίας και παρουσιάζει τρεις φάσεις :

 Γαλακτογένεση Ι

Κατά τη Γαλακτογένεση Ι τα μαζικά επιθηλιακά κύτταρα διαφοροποιούνται σε γαλακτοκύτταρα, κύτταρα δηλαδή ικανά να συνθέσουν το μητρικό γάλα (εκκριτική διαφοροποίηση). Ξεκινά μετά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, ενώ στο δεύτερο μισό της εγκυμοσύνης τα μαζικά επιθηλιακά κύτταρα παράγουν πρωτόγαλα ή πύαρ.

Λόγω όμως της αυξημένης συγκέντρωσης προγεστερόνης, αναστέλλεται η άφθονη παραγωγή γάλακτος και η έκκριση πρωτογάλακτος πριν τον τοκετό. Το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης παρ’ ολα αυτά, είναι συνηθισμένο φαινόμενο να παρατηρείται σε ορισμένες στιγμές έκκριση πρωτογάλακτος από τη θηλή της εγκύου.

Με τον τοκετό και την απομάκρυνση του πλακούντα, μειώνονται τα επίπεδα προγεστερόνης και δρα η προλακτίνη.

Γαλακτογένεση ΙΙ

Γαλακτογένεση ΙΙ είναι η φάση που ξεκινά 30-40 ώρες μετά τον τοκετό, οπότε έχουμε άφθονη παραγωγή γάλακτος συνοδευόμενη από αλλαγές της σύστασής του.

Μετά τον τοκετό, λόγω της πτώσης των επιπέδων προγεστερόνης κυριαρχεί η δράση της προλακτίνης (που παράγεται μόνο από την υπόφυση σε αυτό το στάδιο). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό   με την αυξημένη αιμάτωση προκαλούν για τις επόμενες 40 – 90 ώρες (3η – 4η μέρα) από τον τοκετό, πληρότητα στο στήθος της μητέρας.

Σ’αυτήν την περίοδο η παραγωγή του γάλακτος θ’ αρχίσει ανεξάρτητα από το συχνό άδειασμα του στήθους από το μωρό.

Το βρέφος εν τούτοις χρειάζεται να τοποθετείται συχνά και σωστά στο στήθος, διότι με το συχνό άδειασμα θα αποφευχθεί η υπερφόρτωση. 

Γαλακτογένεση ΙΙI

Η Γαλακτογένεση ΙΙΙ, (γαλακτοποίηση και εδραίωση) ξεκινά μετά την 3η μέρα από τον τοκετό  και χαρακτηρίζεται από την παραγωγή μεταβατικού γάλακτος (4η-14η μέρα), που συνεχίζει με τη μετάβαση σε ώριμο γάλα (μετά την 14η μέρα). Σ’αυτήν τη φάση η  παραγωγή της προλακτίνης, η οποία διεγείρει την παραγωγή γάλακτος, αλλά και της ωκυτοκίνης, εξαρτάται από τον συχνό ερεθισμό της θηλής και δεν γίνεται πλέον αυτόματα από την υπόφυση. Επομένως, η παραγωγή και η έκκριση του γάλακτος απ’τον μαστό αυξάνεται με τους συχνούς θηλασμούς.

Είναι σημαντικό επίσης, ότι η παραγωγή του μητρικού γάλακτος και η διατήρηση του μητρικού θηλασμού βασίζεται στο νόμο της προσφοράς και τη ζήτησης. Δηλαδή όσο περισσότερο θηλάζει το βρέφος και όσο περισσότερο το στήθος της μητέρας αδειάζει, τόσο περισσότερο γάλα παράγεται.

Στη φάση αυτή οι ορμόνες που επηρεάζουν την παραγωγή και την εκροή γάλακτος από το στήθος (αντανακλαστικό της εκροής γάλακτος – προλακτίνη, ωκυτοκίνη) σταματούν να παράγονται αυτόματα από τον οργανισμό της μητέρας. Η παραγωγή και η έκκριση γάλακτος (και συνεπώς η διατήρηση του θηλασμού), πλέον εξαρτώνται από το πόσο θηλάζει το μωρό.

Αυτό συμβαίνει ως εξής:

Με τον θηλασμό, διεγείρονται οι νευρικές απολήξεις που βρίσκονται στη θηλή και την άλω στέλνοντας ερεθίσματα μέσω της νευρικής οδού στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Ο υποθάλαμος διεγείρει τον πρόσθιο και τον οπίσθιο λοβό της υπόφυσης και από τον πρόσθιο λοβό παράγεται προλακτίνη, ενώ από τον οπίσθιο ωκυτοκίνη.

Η προλακτίνη δρα διεγείρωντας την παραγωγή του γάλακτος, ενώ η ωκυτοκίνη βοηθά στην έξοδο του μητρικού γάλακτος από τους μαστούς. Αυτό ονομάζεται αντανακλαστικό εκροής γάλακτος και είναι μιά διαδικασία που προκαλείται κατά τον θηλασμό και για όσο η μητέρα θηλάζει. Δηλαδή, όσο περισσότερο  πίνει το μωρό και όσο το στήθος αδειάζει τόσο περισσότερο γάλα παράγεται.